In voorbereiding
Kunstproject Armazoen is een concept van Monique Duurvoort en Afra Jonker en bestaat uit
1) een dansfilm (12-15 min) van choreograaf Monique Duurvoort naar een idee van Afra Jonker en
2) vertoning in een reizende zeecontainer
“The great force of history comes from the fact that we carry it within us, are unconsciously controlled by it in many ways, and history is literally present in all that we do.” (James Baldwin, The Price of the Ticket: Collected Nonfiction, 1948-1985).
Tekening uit het storyboard van Hugo Bausch copyrights
Motivatie Monique Duurvoort
De zee herbergt vele verhalen over onze Nederlandse geschiedenis. Verhalen over onze beroemde, avontuurlijke en heroïsche zeehelden die koers zetten naar vreemde continenten om handel te drijven. Verhalen over de rijkdom die dit ons land bracht. Nauwkeurig vastgelegde verhalen die we vandaag de dag nog terug kunnen vinden in vele musea, boeken, gebouwen en wat al niet meer.
Het scheepsjournaalfragment uit het logboek van het slavenschip Hof van Zeeland.
Verhalen over een deel van onze geschiedenis en handel, waarbij generaties Afrikanen werden getransporteerd en verspreid van het ene naar het andere continent, in onmenselijke omstandigheden, vaak met de dood tot gevolg. Deze verhalen zijn echter minder nauwkeurig vastgelegd. Verhalen die iets kunnen zeggen over mijn zwarte achtergrond. Soms komt zo’n verhaal onverwacht aan de oppervlakte, zoals in het verslag van het scheepsjournaal van ons slavenschip Hof van Zeeland varend (1732 – 1734) tussen Vlissingen en Angola. In een fragment staat de ontsnappingspoging beschreven van de (of moeten we zeggen ‘ons’?) handelswaar: de sprong van ‘vijf negerinnen’ in zee. Deze paar ogenschijnlijk onopvallende zinnetjes, opgeschreven als een mededeling, een notitie bijna, zonder emotie, deze zinnen vormen de basis van de dansfilm.
Motivatie Afra Jonker
De directe aanleiding tot dit project was de vraag of ik mee zou willen werken aan het evenement KUnSTPLAATS in Hoek van Holland dat op 4 en 5 mei in 2013 gehouden zou worden. Het thema was ‘Vrijheid’. In dit jaar werd nationaal ook 150 jaar afschaffing slavernij herdacht. Als er miljoenen mensen eeuwenlang hun vrijheid is ontnomen dan is het wel tijdens en als gevolg van de trans-Atlantische slavernij. ‘Daar wil ik als universeel thema iets mee doen, én met de zee’ was het eerste dat in me opkwam toen ik nadacht over mijn bijdrage. De zee als symbool van vrijheid en beroving daarvan, van eindeloosheid, van verborgen en onbekend leed. En het moest een korte dansfilm worden die zou gaan reizen langs de kust van Nederland. Maar ik wist ook: dit moet ik niet zelf gaan doen, witte vrouw.
Tussen 1999 en 2016 ben ik talloze keren in Suriname geweest door vriendschap, werk en liefde, in die volgorde. Hoe vaker ik er kwam des te witter ik werd. Mijn blik op de (geschiedenis van de) Nederlandse samenleving veranderde in die jaren compleet. En nog steeds word ik regelmatig geconfronteerd met mezelf als deel van ‘White Supremacy’. Het zit diep.
Op zoek naar samenwerking met een zwarte choreografe kwam ik al snel Monique Duurvoort tegen. De ontmoeting met haar was bijzonder. Ik benaderde haar omdat ik dans bij uitstek de kunstdiscipline vond die op mijn gekozen locatie de zee, het thema Vrijheid tot haar recht kon laten komen, en in visuele beweging uitdrukking kon geven aan emoties die de zee bij je oproept. Monique Duurvoort heeft diepe verwantschap met het slavernijverleden. Haar allereerste opzet die ze voor haar choreografie schreef ontroerde mij. Ze gaf op zeer persoonlijk wijze uiting aan het gemis aan dat deel van de geschiedschrijving, dat bewust verborgen is gehouden door witte dominantie. Het verwarde mij. Ze confronteert mij met het verschil tussen hoe ik naar de zee kijk en hoe zij naar de zee kijkt, wat zij mist en ik niet, maar waar ik wel deel van uitmaak, van diezelfde geschiedenis, ik speel een rol in hetzelfde verhaal. Ze laat mij ervaren hoe verschillend we in de geschiedenis en dus in het heden staan, het verschil tussen zwart en wit perspectief.
Het ontroert me weer hoe ze reageert als in 2015 Peter Sijnke, historicus bij het Zeeuws Archief, ons attent maakt op het logboekfragment van het Zeeuwse slavenschip Hof van Zeeland. Ze is aangeslagen door de koele rationele toon en haaks daarop de betekenis van de tekst. Het laat haar niet meer los. Een ogenschijnlijk klein drama, een sprong van vijf vrouwen in zee in de nacht van 8 op 9 maart 1733 voor de kust van Angola, maar het staat voor eeuwenlange onderdrukking en mishandeling van tot slaafgemaakten wat nog steeds doorwerkt in het (institutionele) racisme van nu.
Maar haar reactie is ook choquerend voor mij: waarom voel ik bij lange na niet die heftige emotie die het bij haar wel oproept? Het heeft bij mij echt tijd nodig gehad om ten volle tot mij door te laten dringen wat er eigenlijk in deze tekst staat en de gehele context ervan. Schaam ik me daarvoor? Ja zeker. Maar tegelijkertijd realiseer ik me hoe ongelooflijk belangrijk het dus is om al deze verhalen keer op keer te horen, te vertellen en door te geven. De zee zal na het zien van deze film voor niemand meer hetzelfde voelen. Dit verhaal van de zee is confronterend maar geeft ook kennis en inzicht die ons dichter bij elkaar zal brengen. Deze ervaring wil ik delen met iedereen.